Een man met zwart haar houdt het hoofd van een vrouw in zijn handen terwijl hij een tedere kus op haar wang drukt. Zij heeft een arm om zijn schouder geslagen en met de hand van haar andere arm houdt ze zijn hand vast. ‘De Kus’ is het bekendste schilderij van Gustav Klimt, weet het Belvedere ons te vertellen, het museum in Wenen waar het werk al sinds 1908 hangt. Allicht. Maar waarom wat maakt het dan zo beroemd?

Klimt heeft ‘De kus’ geschilderd in zijn gouden fase, een tijd waarin – u raadt het al – goud een grote rol speelde in zijn kunst. Er zijn niet veel schilderijen uit deze tijd, want werken met goud bleek een arbeidsintensief proces. Klimt was in deze tijd al zo succesvol en zijn clientèle zo bedeeld, dat hij kon investeren in zijn kunstwerken. Soms paste het thema bij de techniek, zoals ‘Danaë’ die zwanger raakte door een gouden regen. Lees: de god Jupiter.

Goud was als materiaal niet vreemd voor Gustav Klimt. Zijn vader, de uit Bohemen afkomstige Ernst Klimt senior, was namelijk goudsmid en graveur. Bovendien was Gustav Klimt in Venetië en Ravenna geweest voordat zijn gouden periode begon. In beide steden zijn belangrijke middeleeuwse mozaïeken. In Venetië zijn die te vinden in de San Marco en in Ravenna bevinden de indrukwekkendste zich in de San Vitale, zoals de Christus met engelen en heiligen op de foto. Die mozaïeken waren op twee manieren een inspiratie voor Klimt: ten eerste de gouden achtergrond en ten tweede de nadruk op tweedimensionaliteit.

Zo lijkt hij in ‘De kus’ weinig moeite te hebben gedaan om onderscheid te maken tussen de kleding van de vrouw en man en de glinsterende achtergrond. Op dit schilderij zijn de twee figuren in rijke, gouden mantels gehuld en zijn ze weergegeven tegen een achtergrond van hetzelfde edelmetaal. Ook zijn er in het doek zelfs nog zilver en platina verwerkt. De ondergrond van bloemen waar het stel op knielt, valt op het eerste gezicht nauwelijks op.

De sensualiteit van vrouwen staat vaker op de voorgrond in de werken van Gustav Klimt, maar ook de liefdesrelatie tussen vrouw en man is een terugkerend thema. Zo staan, helemaal aan het einde van het Beethovenfries in het gebouw van de Weense Seccession een man en een vrouw elkaar innig te omhelzen. Het is het sluitstuk van ‘Ode aan de vreugde’ van Schiller die door Beethoven op muziek was gezet.

Een beroemd kunstwerk dat Klimt in zijn gouden periode maakte, is het ‘Portret van Adèle Bloch-Bauer I’ waar hij vier jaar aan heeft gewerkt en dat in 1907 klaar was. Het speelt de hoofdrol in de film ‘Woman in Gold’ waarin nazaat Maria Altmann een lange juridische strijd voert om het portret weer in familiebezit te krijgen. Dat lukte. Altmann verkocht het daarna voor 145 miljoen dollar.

Het thema van de kus is onlosmakelijk verbonden met een van Klimts tijdgenoten, de Franse beeldhouwer Auguste Rodin. Zijn ‘Le baiser’ uit 1884 is een variatie op het thema. De originele titel van dit werk was ‘Francesca da Rimini en Paolo Malatesta’ en verwijst naar het verhaal dat door Dante vereeuwigd werd in de ‘Goddelijke Komedie’. Daarin wordt verhaald dat Francesca verliefd werd op de broer van haar echtgenoot, met wie ze tien jaar een affaire had, een die ze met de dood moest bekopen.

Bij Rodin weten we precies wie de twee zijn die elkaar zo verliefd omarmen, bij ‘De kus’ van Klimt is dat haast niet te achterhalen. Daarbij zijn onderzoekers er overigens altijd meer in geïnteresseerd geweest wie de vrouw is. Soms valt de naam van de Oostenrijkse modeontwerpster Emilie Flöge, die de levensgezellin van de schilder was en die Klimt in 1902 vereeuwigde op een groot portret ten voeten uit. Als dat het geval zou zijn, dan keken we misschien naar een zelfportret van Klimt. Helaas is er te weinig om deze interpretatie te geloofwaardig te onderbouwen.

Klimt trouwde nooit, maar had meerdere liefdesrelaties. Veertien kinderen maken dat wel duidelijk. Weinig valt dus te zeggen over een eventuele persoonlijke betekenis van ‘De kus’, behalve dat het een prachtig gouden mysterie blijft.

In de video van deze keer zoomen we uit en in plaats van in te gaan op een schilderij, geven we u een overzicht van Klimts leven en oeuvre in vijf minuten.