Sinds de latere twintigste eeuw discussiëren wetenschappers over wanneer de mens voor het eerst textiel ging maken en dat vervolgens ging gebruiken. Textiel, of stof, kan op het lichaam gedragen worden voor warmte en bescherming, maar ook ter decoratie en camouflage. Stoffen kunnen namelijk geverfd worden, iets wat al duizenden jaren voor Christus gebeurde. Die esthetische keuze zet de deur vervolgens open voor textiel als kunstvorm, hoewel de erkenning voor die kunstvorm historisch afhankelijk is – en met gender te maken heeft.

Het als oudst bekend staande kledingstuk is de zogenoemde Tarkhan dress die in 1913 niet ver van Caïro werd gevonden. In 2016 zijn wetenschappers er door middel van koolstofdatering achter gekomen dat het kledingstuk gemaakt moet zijn tussen 3482 en 3102 voor Christus, dus de Tarkhan dress is meer dan 5000 jaar oud. Hoewel het werd gevonden in een grafkelder is het niet zeker dat het om een grafgift gaat. Het kledingstuk zat namelijk tussen andere stukken linnen, op een hoop gegooid en bedolven onder een berg zand. Dat is overigens wel de reden dat we dit oudste kledingstuk ter wereld nog steeds kunnen bewonderen.

In het Romeinse en het Byzantijnse Rijk was de kleur purper erg geliefd. Het dragen van purper was onder de Byzantijnen zelfs voorbehouden aan de keizerlijke familie. Zo droegen Byzantijnse keizers purperen sandalen als teken van macht. Die bruinige kleur die de cape van de zesde-eeuwse keizer Justinianus draagt, moet u dan ook zien als purper. Kleurstof hiervoor won men uit slakken via een arbeidsintensief proces, waarbij duizenden beestjes nodig waren voor het kleuren van een enkel kledingstuk.

Hoewel veel textiel uit het verleden verloren is gegaan, kunnen we toch een idee krijgen hoe het eruit heeft gezien dankzij schilderijen. Kijk bijvoorbeeld naar het vloerkleed op de voorgrond in Madonna met kanunnik Joris van de Paele van Jan van Eyck. De schilder baseerde zich op voorbeelden uit het Midden Oosten, waar hij overigens naartoe had gereisd. Nog rijker is het blauwe liturgische gewaad van de heilige Donatus waarin goud is verwerkt.

Een geliefde kunstvorm, als het gaat over textiel, zijn wandkleden of wandtapijten, die de oude Grieken al kenden. Hun populariteit was in de middeleeuwen en daarna te danken aan een aantal zaken: ze dempten het geluid in grote zalen, isoleerden de ruimten en waren decoratief. Hierboven ziet u een wandtapijt dat gemaakt is in Brussel, maar naar een Italiaans ontwerp van Rafael. Nog steeds zijn de voorbeelden (kartons) te zien in het Victoria & Albert Museum in Londen – iets wat bijna nooit voorkomt.

In de tweede helft van de zestiende eeuw introduceerden de Spanjaarden in de Nederlanden een opvallend kledingstuk: de molensteenkraag. Die ziet u dan ook regelmatig voorkomen in de portretkunst in de Nederlanden, hier op een portret door Judith Leyster. We weten niet wie de afgebeelde persoon is, maar wat we wel weten, is dat deze vrouw tot de elite van de samenleving behoorde. Zo’n kraag was namelijk erg duur om te maken. Kijk eens hoe vaak de fijne stof is samengevouwen. Als een kraag uit een laag plooien bestaat, heet die een plooikraag.

Na de afschaffing van de slavernij in de Verenigde Staten kregen quilts, gemaakt door Afrikaans-Amerikanen een steeds karakteristieker uiterlijk. Een voorbeeld in de later negentiende eeuw is Harriet Powers, een vrouw die geboren was in slavernij. Haar quilts zijn vaak verhalend en onderverdeeld in vakken.

Na de afschaffing van de slavernij in de Verenigde Staten kregen quilts, gemaakt door Afrikaans-Amerikanen een steeds karakteristieker uiterlijk. Een voorbeeld in de later negentiende eeuw is Harriet Powers, een vrouw die geboren was in slavernij. Haar quilts zijn vaak verhalend en onderverdeeld in vakken.

Feministische kunstenaars van de jaren ’60 en ’70 begonnen textiele kunstvormen te omarmen, juist omdat ze zolang het label ‘vrouwelijk’ hadden gehad en als inferieur werden gezien. Nog steeds zien we feministische kunstenaars dit doen, zoals Ghada Amer, die als kunstadacemiestudent werd geweigerd bij een schilderles omdat ze vrouw was. Ze werkt met borduurwerk en haar composities hebben vaak vrouwelijke seksualiteit tot onderwerp.

Het recente The Golden Thread van Barbara Broekman bestaat uit 550 paneeltjes van uiteenlopende stoffen, die van over de hele wereld komen. Het werk is tot stand gekomen door de fascinatie van Broekman voor de grote culturele diversiteit in de hoofdstad. Zo kan iedereen zich herkennen in een stukje textiel. Het werk is nu te zien op de tentoonstelling Happy Birthday Amsterdam in H’Art Museum.

Koning Sigismund II Augustus van Polen en groothertog van Litouwen liet in Brussel 160 wandkleden weven, waarvan er nog 137 in het koninklijk paleis in Krakau hangen. Kijk onze korte video over hun geschiedenis en thematiek.