In deze aflevering gaan we op reis. Wie weet raakt u geïnspireerd en wordt Normandië dit jaar uw reisbestemming? Sla de abdijruïne van Jumièges beslist niet over! Niet te missen. De kerk met haar 45 meter hoge torens stamt uit de jaren 1040-1067 en domineert de wijde omgeving.

Eerst een korte achtergrond. Als u in Noord-Frankrijk een stad bezoekt, dan leest u over de meeste monumenten uit de vroege middeleeuwen dat ze in de negende eeuw door de Noormannen zijn verwoest. Zo ook de Saint-Germain in Parijs. De huidige klokkentoren is uit de late tiende eeuw, alle oudere delen zijn kwijt. Om een einde te maken aan de invallen benoemde koning Karel van Frankrijk de Noorman Rollo tot hertog onder de voorwaarde dat Rollo christen zou worden. Zo ontstond in 911 het hertogdom Normandië dat pas in 1204 weer integraal onderdeel van Frankrijk zou worden.

De Noormannen gaven Normandië zijn naam, maar hun taal raakten zij binnen een generatie kwijt. Enkele Franse woorden hebben wel een etymologie die teruggaat tot die tijd: vague (golf), falaise (klif) en bite (lul; ja, u leest dit goed).

Terug naar het Romaanse Normandië. De streek groeide in de elfde eeuw uit tot een vermogend hertogdom en de rijkdom en macht werden vertaald naar de bouw of herbouw van abdijen. De Saint-Georges van Boscherville is er een van, een rivierbocht van Jumièges verwijderd en gebouwd vanaf 1114 onder Hendrik I van Normandië en van Engeland. De abdij is verdwenen, maar de kerk staat er nog steeds. Kenmerkend voor de Romaanse bouwkunst zijn halfronde bogen en nogal kloeke zuilen. Als u de kruisribgewelven hier niet echt bij vindt passen, dan klopt dat. Het oorspronkelijke gewelf was plat en van hout, zoals gebruikelijk in de streek.

De kerk van Onze-Lieve-Vrouwe in Jumièges moet sterk op de kerk in Boscherville hebben geleken. Ze bestaat net als de Saint-Georges namelijk uit drie schepen (een schip is het lange gedeelte van de kerk) en acht traveeën (een travee is een dwarseenheid van het gebouw; op deze foto ziet u er drie). Ook hier zijn er weer een galerij en vrij kleine ramen, wat Romaanse kerken ietwat donker maakte. Typisch voor de Normandische architectuur is een robuuste vierkante vieringtoren en twee slankere westtorens. Op de hoofdfoto van dit bericht is het restant van de vieringtoren rechtsboven te zien.

Zo ziet een vieringtoren er van binnen uit. U kijkt hier naar de Saint-Etienne in Caen, ook weer een voormalige abdijkerk. Dit is er niet zomaar een, want hier is Willem de Veroveraar begraven. Hij was de beroemdste hertog van Normandië die in 1066 met zijn leger het Kanaal overstak, de Slag bij Hastings won en tot koning van Engeland werd gekroond.

Daar ligt hij dan, of althans zijn dijbeen. Het is alles wat in de Franse Revolutie van zijn beenderen overbleef. De kerk bleef staan en ook Tweede Wereldoorlog kwam ze ongeschonden door, in tegenstelling tot de rest van de stad. U ziet waarschijnlijk dat niet alles Romaans is. Aan de spitse bogen herkent u een gotische verbouwing.

En in deze kerk ligt sinds 1083 Willems vrouw Mathilde. Haar resten zijn nog wel intact. U kijkt naar de (voormalige) abdijkerk Sainte-Trinité in Caen, waarvan het interieur lijkt op alle bovenstaande abdijen. Dat er twee elfde-eeuwse abdijen in Caen verrezen, had te maken met het huwelijk van Mathilde en Willem. De paus verzette zich ertegen, maar de bouw van twee abdijen gaf de doorslag. Het mocht toch. Deze kerk werd in 1066 geconsacreerd. De Saint-Etienne elf jaar later, maar af waren ze pas begin twaalfde eeuw.

In Caen liet hertog Willem nog iets bouwen: een paleis waarvan deze aula nog overeind staat. Het was een voor die tijd imposante hal: ruim en niet in vertrekken onderverdeeld. Buiten valt vooral het gesloten muuroppervlak op, slechts doorbroken door relatief kleine ramen en de deur. Valt u trouwens op dat er geen beelden boven de poort zijn? Ze waren er in de Romaanse architectuur elders heus wel, maar in het Romaanse Normandië nauwelijks.

Beeldhouwkunst is in Normandië op Romaanse gebouwen te vinden als meanders of zigzaggen om bogen, ramen of nissen te accentueren. Ook zijn er consoles (dragende stenen, zoals het rijtje op de linkerfoto) als mensen- of dierenkoppen, zoals op de abdijmuur van Jumièges. Let u in Romaanse gebouwen ook op kapitelen, die figuratief of verhalend kunnen zijn. Op de rechterfoto, in de elfde-eeuwse kathedraal van Bayeux ziet u behalve meanders en zigzaggen ook een ruit met een verknoopt fantasiebeest. Pas wel op, want sommige van die beelden zijn latere reconstructies.

Een van de onbetwiste topstukken uit het hertogdom Normandië is het elfde-eeuwse tapijt van Bayeux. Het is een 70 meter lang beeldverhaal over de verovering van Engeland door hertog Willem in oktober 1066. Klik op de knop hierboven en bekijk onze video over dit wereldberoemde kunstwerk.